Coğrafi konum-2

COĞRAFİ KONUM

A. Özel Konum:

Bir Ülkenin özel konumu deyince;

* İklim özellikleri,

* Jeopolitik konumu,

* Ekonomik faaliyetleri, Bitki örtüsü (hem özel hem matematik konumun sonucudur),

* Tarım ürünleri, Ulaşımı,

* Dağları, Yükseltileri,

* Hayvan türleri hatırlanmalıdır.

B. Matematik Konum:

Bir yerin enlem ve boylam değerleri matematik konumdur. Bundan dolayı gerçekleşen sonuçlarda Matematik konumun sonuçlarıdır.

* Sıcaklık değerleri (enleme göre düzenli olarak artıp azalıyor ise) ve buna bağlı olarak bitki örtüsü,

* Kalıcı kar sınırı,

* Denizlerin tuzluluk oranı,

* Bir yerin yerel saati,

* Doğusu ile Batısı arası zaman farkı,

* Kuzey Güney arası mesafesi (iki paralel arası 111 km’dir.)

Türkiye’nin Özel Konumunun Sonuçları:

• İç kesimler kıyılara göre, kışın daha soğuk yazın daha sıcaktır.

• Batıdan Doğuya gidildikçe yükselti artar.

• Üç kıtanın birleştiği yerdedir.

• Hem Asya hem Avrupa ülkesidir.

• Önemli deniz ve kara yolları üzerindedir.

• Üç tarafı denizler ile çevrilidir.

• Orta doğu petrollerine yakındır.

• Çeşitli doğal kaynaklara ve madenlere sahiptir.

• Çeşitli iklimlerin görülmesinden dolayı, çeşitli tarım ürünleri yetişir.

Türkiye’nin Matematik Konumunun Sonuçları:

• Türkiye 36-42º K paralelleri, 26-45º D meridyenleri arasındadır.

• Kuzey Yarım Kürede ve Başlangıç Meridyeninin Doğusundadır.

• En Doğusu ile En Batısı arasında 76 dakika zaman farkı vardır.

• Kuzeyi ile Güneyi arasında yaklaşık 666 km mesafe vardır.

• Dört Mevsim belirgin olarak görülür (Orta kuşakta olmasından dolayı)

Dünyanın Hareketleri

1. Dünyanın Günlük Hareketi (Eksen hareketi)

• Gece-Gündüz oluşur ve birbirini izler,

• Günlük sıcaklık farkları meydana gelir, bunun sonucunda meltem rüzgarları ve mekanik

(fiziksel) çözülme meydana gelir.

• Gün içerisinde güneş ışınlarının geliş açısı değişir.

• Sürekli rüzgarlar (Alize, Batı, Kutup) ile okyanus akıntılarının yönlerinde sapmalar oluşur.

• Yerel saat farkları oluşur.

• Cisimlerin gölge boyları günün saatine göre değişir.

• Her iki yarım kürede 30º ve 60º enlemlerinde Dinamik basınç alanları oluşur.

2. Dünyanın Yıllık Hareketi (Yörünge Hareketi)

Dünya güneş etrafında bir turunu 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu yörünge Elips şeklinde olduğu için, Dünya Güneşe yaklaşır ve uzaklaşır. Güneşe en yakın olduğu gün 3 Ocak (Günberi), en uzak olduğu gün 4 Temmuz (Günöte) dir.

Dünyanın Elipsoid Yörüngesinin Sonuçları:

• Mevsim süreleri değişir, sebebi dünyanın yörüngedeki dönüş hızıdır. Bu hız 3 Ocakta en fazla, 4 Temmuzda en azdır. (Yaz mevsimi KYK’de 94, GYK’de 89 gündür).

• Kuzey Yarım Kürede Sonbahar Ekinoks’u 2 gün gecikmeyle yaşanır(23 Eylül).

• Şubat ayı 28 gün çeker.

Eksen Eğikliği

Ekvator ile yörünge düzlemi (Ekliptik) arasında 23º27^I lık açının bulunması yer ekseni ile yörünge düzlemi arasında 66º33^I lık açı olmasına yol açar. Bunun sonucunda Güneş ışınlarının düşme açıları yıl içinde değişir. Sonuçları:

• Gece-Gündüz süreleri değişir.

• Mevsimler oluşur.

• Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.

• Bir noktaya güneş ışınlarının gelme açıları yıl içinde farklılaşır.

• Aydınlanma çemberi yıl içinde değişir.

• Dönenceler ve Kutup daireleri oluşur.

• Matematik iklim kuşakları oluşur. (Tropik, orta, kutup).

• Güneşin yıl içinde doğuş ve batış saatleri değişir.

Yoğunlaşma

Yoğunlaşama; yer ve sıcaklık özelliklerine göre ikiye ayrılır:

1. Yer Durumuna Göre:

a. Yükseklerde yoğunlaşanlar: Yağmur, kar, dolu.

b. Yeryüzünde yoğunlaşanlar: Çiğ, kırağı, kırç.

2. Sıcaklık Durumuna Göre:

a. 0ºC altında yoğunlaşanlar: Kar, kırağı, kırç, dolu.

b. 0ºC nin üstünde yoğunlaşanlar: Yağmur, bulut, çiğ ve sis’tir.

Not: Herhangi bir hava kütlesi sıcak bir yerden soğuk ve serin bir yere giderse yoğunlaşır ve ilk etapta sis oluşur. Bu sis yağmura da dönüşebilir.

YAĞIŞLAR

Oluşum nedenlerine göre üç çeşittir.

1. Konveksiyonel (Yükselim, siklonik) Yağış: Isınan havanın yükselmesi ve soğumaya uğramsı ile oluşur. Çünkü yükseklere çıkıldıkça hava sıcaklığı 200m de 1ºC düşer. Soğuyan havanın bağıl nemi artar ve yoğunlaşarak yağış oluşturur.

Dünya üzerinde buharlaşmanın en fazla olduğu yerlerden biri olan EKVATOR bölgesinde bu yağış çeşidi görülür. Güneş ışınları her zaman dik ve dike yakın açılar ile geldiği için sürekli yükselen hava kütleleri yağış yapar. Bundan dolayı dört mevsim düzenli yağış olur. SAVAN, STEP, KARASAL ve TUNDRA ikliminde de bu yağış çeşidi görülür. Türkiye’de ise İç Anadolu’daki Kırkikindi yağmurları (ilkbaharda) konveksiyoneldir. Doğu Anadolu’da oluşan yaz yağmurları da konveksiyoneldir.

2. Orografik (Yamaç) Yağış: Denizden gelen nemli hava kütleleri kara üzerinde bir dağ yamacı boyunca yükselir ve soğur ise yağışa sebep olur. Muson Asyası (G.D.Asya)nda görülen MUSON iklimi bu yağışa en iyi örnektir. Ayrıca Ilıman Okyanus ikliminde de yer yer görülür. Türkiye’de Karadeniz İkliminde görülür. Çünkü kuzeyden gelen rüzgarlar, denize paralel uzanan dağlar boyunca yükselerek soğur ve yağış bırakır.

3. Cephe (Frontal) Yağış: Farklı özellik ve sıcaklıktaki hava kütlelerinin karşılaşma alanlarına cephe denir. İki farklı basınç özelliği gösteren hava kütlesi karşılaştığında yüksek basınç alçalır, alçak basınç ise yükselip yüksek basıncın üzerine çıkar ve soğuyarak yağış getirir. Dünyada, 60º DAB alanlarında Kutup rüzgarları ile Batı rüzgarlarının karşılaşma alanlarında cephe olur ve yağış görülür. Burada görülen iklim ILIMAN OKYANUS (OKYANUSAL) iklimdir. Türkiye’de Kışın Akdeniz ikliminde görülür.

Türkiye’de Bölgelerin en fazla yağış aldığı mevsimler:

KARADENİZ bölgesi: Sonbahar

AKDENİZ ve EGE bölgesi: Kış

DOĞU ANADOLU: Yaz

İÇ ANADOLU: İlkbahar

Dünyanın En Fazla Yağış Alan Yerleri:

1. Ekvatoral Bölge
2. Muson Asya’sı
3. Orta Kuşak Karalarının Batı kıyıları (Okyanusal iklim), 60ºEnlemleri ve çevresi.

Dünyanın En Az Yağış Alan Yerleri:

1. Dinamik Yüksek Basınç alanlarındaki çöller (30º enlemleri).
2. Karaların iç kesimleri ve kutuplar.

NOT: Her mevsim yağışlı olan bir yerde yağış rejimi düzenlidir. Akarsu akış rejimi düzenlidir. Tarımda sulamaya gereksinim duyulmaz ve sulamanın yetersiz olduğu kurak bölgelerde uygulanan NADAS (toprağı bir yıl dinlendirme) yöntemi bu bölgelerde uygulanmaz. NADAS, yağışın yeterli olmadığı yerlerde uygulanan bir yöntemdir.

Nemlilik ve Yağış

Atmosfer içerisinde bulunan su buharına nem denir. Higrometre ile ölçülür, gr/m³ olarak ifade edilir.

Ø Aslında her havada nem bulunur. Dünyanın nemlilik ve yağışının en az olduğu yerler Kutuplar ve Çöllerdir. Havada nem oluşabilmesi için buharlaşma gereklidir. Yani güneş ışınları dik ve dike yakın gelmeli. Bundan dolayı dünyanın en nemli yerleri Ekvator civarı, en nemsiz yerleri ise Kutuplardır.

^Ø Kutuplarda buharlaşma çok az olduğu için yağış oluşma olasılığı da o kadar azdır. Havadaki nemin yağışa dönüşebilmesi için havanın soğuması gerekir. Kutuplar soğuma şartını yerine getiriyor fakat buharlaşma çok az olduğu için fazla nem olmadığından yağışta olmuyor.

^Ø Çöller ise çok sıcak olduğundan ve yıllık sıcaklığı hep fazla olduğundan yağış oluşması için gerekli olan soğuma şartını yerine getirmez.

Buharlaşmayı etkileyen 5 faktör vardır:

1. Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.
2. Hava Basıncı: Basıncın yükselmesi buharlaşma oranını azaltır.
3. Havadaki Nemlilik Miktarı: Havanın bağıl nem oranı düşükse buharlaşma fazla olurken, bağıl nem oranı yüksek ise buharlaşma oranı azalır.
4. Rüzgar Etkisi: Rüzgarın şiddetli estiği yer ve zamanlarda buharlaşma fazla olur.
5. Buharlaşma Yüzeyi: Buharlaşma yüzeyinin geniş olması buharlaşma miktarını arttırır.

· Havadaki nemlilik ile ilgili çok iyi bilinmesi gereken üç tanım var;

1. Mutlak (mevcut) Nem: Havada bulunan nem miktarıdır ve havadaki nemi tam olarak bu ifade eder, gerisi hikaye. “gr” cinsinden ifade edilir. Her havada mutlak nem vardır. Genel olarak mutlak nemin artması buharlaşmaya bağlıdır. Havadaki mutlak nemin azalması ise sadece yağış ile olur.

2. Maksimum Nem (doyuran nem): Bir hava kütlesinin belli bir sıcaklıkta en fazla taşıyabileceği nem miktarıdır. “gr” cinsinden ifade edilir. Sıcaklık arttıkça Max nem artar. Yani hava ısındıkça havanın nem taşıma kapasitesi artar. Örnek: 15ºC sıcaklıktaki bir hava kütlesi 10.5 gr nem taşıyabilir. Yani 10.6 gr mutlak nem olursa bu hava kütlesi yağışa geçer. Bardağı taşıran son damla mutlak nemin max nemi geçmesidir.

3. Bağıl (Nisbi, Oransal) Nem: Havadaki mutlak nemin yine o havanın taşıyabileceği nem miktarına (max nem) oranıdır. “%” olarak ifade edilir. Örneğin 20ºC lik bir hava kütlesi en fazla 14.4 gr nem taşıyabiliyor ama havada 7.2 gr nem var, bu durumda havanın Bağıl Nemi %50 dir. Örnek: Bir hava kütlesinde 5 gr nem var ve o hava kütlesi 20 gr nem taşıyabiliyor. Bu durumda bağıl nem %25tir. Aynı havanın nem açığı ise %75tir. Eğer hava soğur ise bağıl nem artar, çünkü havanın nem taşıma kapasitesi (max nem) azalır ve aynı Mutlak Nem % olarak daha fazla oranda bir nemmiş gibi ifade edilir.

1. Sıcaklık arttıkça mutlak nem artar.
2. Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
3. Sıcaklık arttıkça maksimum nem artar.
4. Mutlak nem arttıkça bağıl nem artar.

Yükseklere çıkıldıkça, denizden uzaklaştıkça, gündüzden geceye gidildiğinde, yazdan kışa geçildiğinde, ormanlık bir alandan açık bir alana geçildiğinde Mutlak Nem azalır.

Akarsularımız-Harita